Η παρουσία των ανεξάρτητων ελεγκτών αλήθειας (independent fact-checkers) που συνεργάζονται με το Facebook και άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για την επαλήθευση ψευδών ειδήσεων, γίνεται όλο και πιο αισθητή στη διαδικτυακή ζωή μας.
Κατά καιρούς, πολλές είναι οι φωνές αυτών που θέτουν το ζήτημα της υπέρμετρης εξουσίας του Facebook στον χειρισμό της ειδησεογραφίας, ενώ ακόμη περισσότεροι είναι αυτοί που δεν κρύβουν τον προβληματισμό τους για την επάρκεια αλλά και τα κίνητρα των ανεξάρτητων fact-checkers.
Αυτό όμως που συμβαίνει το τελευταίο διάστημα με ένα άρθρο του BMJ (British Medical Journal), που καταδεικνύει κάποιες πρακτικές στις κλινικές δοκιμές του εμβολίου της Pfizer ως επιστημονικά αμφισβητήσιμες, είναι πραγματικά αδιανόητο.
Το BMJ είναι ένα από τα πλέον ιστορικά και καταξιωμένα ιατρικά περιοδικά που χαρακτηρίζεται από το υψηλό επίπεδο ποιότητας των δημοσιεύσεών του. Η αποδοχή ενός άρθρου από το BMJ συνιστά το κρυφό, και συνήθως άπιαστο, όνειρο κάθε ερευνητή στον χώρο της ιατρικής.
Ίσως αυτός είναι και ο κύριος λόγος που πληροφοριοδότης, συνεργαζόμενος στις κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο της Pfizer για την Covid-19, επέλεξε τον Σεπτέμβριο να αποστείλει εκεί ογκώδες υλικό στοιχείων απαρτιζόμενο από εσωτερικά εταιρικά έγγραφα, φωτογραφίες, καταγεγραμμένες συνομιλίες και e-mails. Το υλικό αποκάλυπτε τη διενέργεια «φτωχών» ερευνητικών πρακτικών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ακεραιότητα των δεδομένων και την ασφάλεια των ασθενών!
Πιο συγκεκριμένα, ο πληροφοριοδότης αναφέρει ότι υπήρξε νοθεία δεδομένων, άρση της «τυφλοποίησης» των ασθενών, απασχόληση ανεπαρκώς εκπαιδευμένων εμβολιαστών και αργοπορία στην παρακολούθηση των ανεπιθύμητων συμβαμάτων που αναφέρθηκαν στην κλινική μελέτη φάσης ΙΙΙ της Pfizer.
Το BMJ ανέθεσε σε ερευνητή δημοσιογράφο τη σύνταξη του άρθρου και μετά τη διενέργεια του απαραίτητου νομικού ελέγχου και εξωτερικού peer-review, το δημοσίευσε. Λίγες μόνο ημέρες μετά τη δημοσίευση έλαβε εκτεταμένες αναφορές από αναγνώστες ότι το Facebook απαγόρευε το διαμοιρασμό του άρθρου ως «ψευδή πληροφόρηση». Οι προσπάθειες επικοινωνίας με τους «ανεξάρτητους fact-checkers» και με το Facebook/Meta απέβησαν άκαρπες και οι συντάκτες προχώρησαν στη δημοσίευση ανοιχτής επιστολής με παραλήπτη τον ίδιο τον Mark Zuckerberg. (https://www.bmj.com/content/375/bmj.n2635/rr-80)
Δυστυχώς, δεν είναι η πρώτη φορά που το σύστημα ελέγχου του Facebook/Meta φιμώνει επιστημονικό λόγο, αφού πριν από μικρό χρονικό διάστημα, ως ιδιοκτήτης του Instagram, προχώρησε σε ανάλογη ενέργεια σε δημοσίευση της Cochrane, τον παγκόσμιο πάροχο υψηλής ποιότητας συστηματικών αναλύσεων στην ιατρική!
Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι αναρίθμητα και προκαλούν ιδιαίτερο προβληματισμό. Πώς μπορεί το Facebook να θεωρεί έναν «ανεξάρτητο fact-checker» πιο έγκυρο από ένα κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό που ακολουθεί την πλέον αυστηρή μεθοδολογία στην παραγωγή αξιόπιστης γνώσης; Πώς γίνεται ο ανεξάρτητος fact-checker να απορρίπτει ένα άρθρο ως αναληθές, χωρίς να παρέχει σχετική τεκμηρίωση; Πώς είναι δυνατόν να μην έχει επανορθώσει κανείς, παρά την επικοινωνία των συντακτών του BMJ; Και δυστυχώς, ο κύκλος των ερωτημάτων συνεχίζεται όταν λάβει κάποιος υπόψη ότι η καταγγελία του πληροφοριοδότη για τις αμφισβητούμενες πρακτικές της Pfizer ήταν στα χέρια του FDA για περισσότερο από ένα έτος και δεν έχει διερευνηθεί!
Η επαλήθευση των δεδομένων προς τεκμηρίωση της αλήθειας, συνιστά θεμελιώδες συστατικό της ποιοτικής ειδησεογραφίας για δεκαετίες. Στην επιστήμη όμως, η διαρκής αναζήτηση της αλήθειας είναι ένα αυθύπαρκτο και ταυτοτικό χαρακτηριστικό. Τα δεδομένα είναι ανοιχτά δημόσια, διαθέσιμα στον αντίλογο, τα συμπεράσματα είναι σε συνεχή επανεξέταση προς τροποποίηση ή κατάρριψη. Και αυτό το χαρακτηριστικό είναι το όπλο της απέναντι στους αμφισβητίες, αλλά και η προσφορά της στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Κάθε απόπειρα φίμωσης ή αλλοίωσης του επιστημονικού λόγου είναι μια ευθεία επίθεση στην αλήθεια και ως τέτοια οφείλει να αντιμετωπίζεται.
*Ο Χρήστος Ρόκος είναι Χειρ. Κεφαλής και Τραχήλου, MSc Ιατρικής Ερευνητικής Μεθοδολογίας.
Απόφοιτος Νομικής Παν. Λονδίνου
